Portretrecht, werkgevers en werknemers

Mag een werkgever foto’s van werknemers publiceren? Of mogen werknemers protesteren tegen het publiceren van foto’s? Hoe zit dat nou met portretrecht? Hoe respecteren we onze medewerkers, en krijgen we straks toch goede foto’s? Als professioneel fotograaf krijg ik deze vragen heel regelmatig. In deze blog geef ik een aantal feiten en tips.

Wat is ‘portretrecht’?

Even bij het begin beginnen. Ieder persoon heeft portretrecht. Dit houdt in dat een foto waar je duidelijk herkenbaar op staat niet zonder jouw toestemming gepubliceerd mag worden. Een werkgever heeft dus jouw toestemming nodig voordat er foto van jou mag worden gepubliceerd. Dat je in loondienst bent betekent niet dat je werkgever zomaar jouw portret mag publiceren.

Let wel: herkenbaarheid is belangrijk. Bij een foto waar je vaag en wellicht op de rug op staat kun je je niet op portretrecht beroepen.

Het beginsel is dus dat toestemming nodig is — en dat iedereen dat mag weigeren!

Gordon, zoenend met een vrouw…

Er zijn uitzonderingen op dit principe. De meest bekende is als de foto nieuwswaarde heeft. Dat is vervelend voor onze minister-president, omdat praktisch elke foto van hem nieuwswaarde heeft. En als u een foto van onze national trots, de zanger Gordon maakt, in een park innig zoenend met een vrouw, dan mag u die ook publiceren. Dat zijn foto’s die nieuwswaarde hebben. Dit is de reden dat journalisten geen toestemming nodig hebben om u te fotograferen als u deelneemt aan een manifestatie op het malieveld.

Maar dat betekent ook dat iemand toestemming voor publicatie van foto’s zonder echte nieuwswaarde mag weigeren! het is dus niet zo dat een werkgever zonder toestemming foto’s van een collega mag laten maken en publiceren: als de werknemer er herkenbaar op staat, heeft u toestemming nodig!

Als mensen weigeren op grond van portretrecht

Laat ik beginnen met twee redenen waarom mensen weigeren.

Er zijn mensen die, om wat voor reden dan ook, niet op het internet willen. Ze doen niet aan Facebook of LinkedIn, en begeven zich alleen anoniem op het web. Ze zijn bezorgd over privacy en zijn voorzichtig met welke informatie ze over zichzelf achterlaten. Zelf zit ik niet zo in elkaar, maar als iemand aangeeft liever niet online te komen, dan dient dat volgens mij zonder verdere discussie geaccepteerd te worden. Ik zal ook nooit proberen op deze mensen in te praten: deze mensen hebben erover nagedacht en dienen mijns inziens gerespecteerd te worden in hun keuze.

Er zijn ook mensen die niet gefotografeerd willen worden omdat ze zichzelf niet fotogeniek vinden. Dat betreft soms mensen die duidelijke aanleiding hebben, zoals slechte huid, enorme pukkels, een enorme neus… maar veel vaker betreft het dames en heren (nou ja, vooral dames…) die door de rest van de collega’s als heel mooi worden ervaren. Het probleem is niet dat ze er slecht uit zien — maar dat ze denken dat ze er slecht uit zien. Tegen dergelijke mensen zeg ik altijd: laat mij nou een paar foto’s maken… misschien dat er toch een ok foto bij zit. En anders kun je dan altijd nog zeggen dat je ze liever niet online hebt. Vaak zijn ze naderhand verrast over hoe leuk de foto dan geworden is. “Oh, die is eigen best leuk – mag ik die zelf ook hebben?” is dan de reactie.

Hoe gaat een opdrachtgever hier nou mee om?

Ik heb een paar tips.

• Schakel een goede fotograaf in
  Eén reden waarom mensen camera-schuw zijn, is omdat ze te vaak zijn gefotografeerd door iemand die het eigenlijk niet kon. Een goede fotograaf heeft een portfolio dat vertrouwen geeft. Hij stelt je op je gemak, en helpt je poseren. Er ontstaat iets moois — en mensen vinden het leuk om daaraan mee te werken. Huur daarentegen een beginnend fotograaf in, of erger nog, je neefje ‘die ook zo leuk fotografeert’ en je collega’s zeggen de komende 10 jaar ‘nee’ als je voorstelt dat ze op de foto mogen…
• Een quitclaim
  Als mensen duidelijk herkenbaar in beeld komen, is het ondertekenen van een quit-claim een goed idee. In een quit-claim (ook wel model-release form genoemd) tekent een werknemer gewoon heel eenvoudig dat hij zijn werkgever toestemming geeft om de foto te gebruiken. U kunt zo’n quit-claim zelf opstellen, of de fotograaf vragen een quit-claim op te stellen en te laten ondertekenen door iedereen die hij fotografeert. Let op: dit is een extra stukje dienstverlening. De fotograaf zal hier kosten voor in rekening brengen.
• Arbeidscontract
  De toestemming om een foto te mogen gebruiken kan ook contractueel worden vastgelegd. Dit is misschien niet de meest sympathieke oplossing, maar sommige werkgevers regelen al in het arbeidscontract dat de werkgever eventuele foto’s van de werkgever commercieel mag inzetten.
• Evenementen
  Events en evenementen zijn een apart hoofdstuk. Veel evenementen regelen dit via de algemene voorwaarden: door een kaartje te kopen verklaar je jezelf akkoord met de algemene voorwaarden van een evenement. De organisatie mag dan foto’s van jou maken voor veiligheids- en publicitaire doeleinden.
• U mag de ruimte verlaten…
  Wat ik zelf vaak doe als professioneel fotograaf, is mijn komst in een ruimte aankondigen. Ik loop een kantoor binnen en zeg dan bijvoorbeeld:

• Bereid mensen er even op voor
  Kondig de komst van de fotograaf van te voren aan! Als mensen zich er mentaal op instellen, dan voelen ze zich niet overvallen. Informatie creëert een gevoel van vertrouwen en respect. Kunt u gelijk vragen of iedereen de fotograaf even maximale medewerking kan verlenen…. #welzohandig
• Persoonlijke benadering
  Zoek de meest fotogenieke/karakteristieke mensen uit en benader ze persoonlijk. “Ik zou het heel leuk vinden als we jou mochten fotograferen en op onze folder mochten zetten — want jij vertelt ons verhaal zo goed!” is een mooi compliment! Veel mensen willen daar aan meewerken.
• Een kleine beloning
  Mijn ervaring is dat, als de sfeer in een bedrijf goed is, en mensen respectvol benaderd worden met de vraag of ze mee willen werken aan een shoot, veel mensen daar wel toe bereid zijn. Toch vind ik het altijd een toepasselijk gebaar als een werkgever een kleine aardigheid stelt tegenover de toestemming van de werknemer. U kunt denken aan een fles wijn, een boekenbon, een kaartje voor de sauna of de dierentuin… iets om toch uw waardering te laten blijken. De collega heeft namelijk afstand gedaan van zijn portretrecht, en omdat portretrecht in juridische termen een serieus ding is, dient het ook met respect en waardering behandeld te worden.
  Als fotograaf geef ik een werkgever altijd toestemming om de foto’s die ik maak van de betreffende werknemer aan hem of haar door te geven. Als de werkgever er geen probleem mee heeft, mag hij of zij deze ook op persoonlijke sociale media plaatsen.

Laat ik afsluiten met een belangrijke opmerking: ik ben fotograaf en geen jurist. De opmerkingen, ideeën en tips in dit artikel geef ik op basis van ervaring, dingen die ik hier en daar heb gehoord, en wat ik er zelf van heb begrepen. Aan dit artikel kunt u geen rechten ontlenen. Mocht u, waarde lezer, van mening zijn dat de zaken iets anders liggen, dan hoor ik dat graag. Ik kan besluiten op grond van ontvangen input dit artikel aan te passen.