Handleiding voor de fotograaf: als je foto zonder toestemming gebruikt is

Vandaag was het weer zover: via Twitter zag ik een door mij gemaakte foto op een website staan waar deze niet hoort. Toen ik nog even verder zocht vond ik al snel nog enkele foto’s van mijn hand. Dit bedrijf is geen klant van mij, en ik heb geen toestemming gegeven voor het gebruik van deze beelden. Er is dus inbreuk gepleegd op mijn auteursrecht.

Dit is iets was veel fotografen regelmatig overkomt. Veel fotografen weten niet hoe ze daarmee om moeten gaan. Omdat ik regelmatig over auteursrecht blog mailen ze mij dan: ‘Rogier, wat moet ik doen?’ In deze blog geef ik stapsgewijs een handleiding voor wat je als professioneel fotograaf kunt doen. Ik zeg er in ene bij: ik ben geen juridische professional. Onderaan dit artikel staat dus ook een dikke disclaimer! Maar ik heb zeer regelmatig te maken met inbreuk en meen wel te spreken uit een zekere ervaring.

Gebruik zonder toestemming is gewoon inbreuk

Om te beginnen is het goed als je begrijpt hoe serieus deze zaak is. Iedereen begrijpt dat je bij de bakker geen brood mag stelen, en dat de loodgieter gewoon betaald dient te worden — maar op de een of andere manier is het voor veel mensen nog OK als ze zo nu en dan een fototje van het internet plukken en die voor hun eigen bedrijf of organisatie inzetten. Ik vond dat ongelofelijk: het is niet jouw foto: waarom denk je dan toch dat je hem mag gebruiken?

Luister, het mag gewoon niet. De wet op de auteursrechten stelt dat dit verboden is. Dit is natuurlijk ook heel logisch: u neemt iets dat niet van u is, en zet het in uw eigen etalage om er daar uw activiteiten en diensten mee te adverteren. Het is belangrijk dat de professionele fotograaf zich niet het zand in de ogen laat strooien, maar het ziet voor wat het is: een vorm van diefstal. Dit heet in juridische termen ‘inbreuk op je auteursrecht’. De auteurswet geeft je practische manieren waarop je dat recht kunt claimen.

Wat te doen bij geconstateerde inbreuk?

1. Doorzoek de publicatie of er nog meer foto’s van jou gebruikt worden.
2. Verzamel je bewijzen.
   Maak een printscreen van de foto op de foute website, of maak een foto van jouw foto in de foute publicatie. Zorg hierbij dat de naam van de publicatie, de URL en indien mogelijk ook de datum duidelijk zchtbaar zijn.
3. Bedenk hoe ze aan jouw foto gekomen kunnen zijn.
   Voordat je stappen onderneemt moet je zeker weten dat de betreffende organisatie niet toevallig toch toestemming heeft voor gebruik van de foto. Een voorbeeld is een persbericht. Als jij fotografeert voor bv. Heineken en hen gebruiksrecht verleent op de foto, en die sturen jouw foto met een persbericht mee naar de Telegraaf, dan mag de Telegraaf die foto bij dat artikel plaatsen. Belangrijk is dan wel dat het artikel uitsluitend over de inhoud van dat persbericht gaat. En dat de Telegraaf dezelfde foto niet gebruikt bij een heel ander artikel dat ook toevallig over Heineken gaat.
   Bedenk ook wie de feitelijke inbreukpleger is. In ons voorbeeld is de Telegraaf de inbreukpleger. Maar als Heineken niet jouw toestemming had om jouw foto op die manier te gebruiken, dan zit niet de Telegraaf , maar Heineken fout.
   Nog een veel voorkomende fout die je kunt voorkomen: een website mag naar jouw foto linken. Hij verschijnt dan op die pagina, maar is daar niet feitelijk gepubliceerd. Onderzoek op welke site de foto daadwerkelijk staat!
4. Bepaal je actie
   Als duidelijk wordt dat het hier toch echt om inbreuk (‘gebruik zonder toestemming’) gaat, dan kun je een rechtszaak beginnen. In een rechtszaak kun je eisen dat 1. De publicatie ophoudt (de foto moet van de website verwijderd worden), en 2. Dat je financiële compensatie krijgt voor de schade die je hebt geleden.
5. Stel de omvang van de schade vast.
   

   De omvang van je schade bestaat uit 1. de inkomsten die je had moeten ontvangen voor de publicatie; 2. de gemiste exploitatie-mogelijkheden van je beeld; 3. het wellicht ontbreken van je naam en de opdrachten die je daardoor mist; en 4. de mogelijke verminking van je beeld.

   Let op: het nederlandse recht geeft je niet de mogelijkheid om een ander een boete op te leggen. Je wil de ander wellicht ‘straffen’, maar die mogelijkheid geeft de auteurswet niet. Dat gaat de rechter ook niet doen. Maar je kunt wel jouw schade verhalen. En die is vaak groter dan je wellicht in eerste instantie denkt.
   Allereerst bestaat jouw schade uit de feitelijke inkomsten die je hebt misgelopen. Stel dat je normaal een foto verkoopt voor € 200, dan mag je dat bedrag in rekening brengen.
   Vervolgens bestaat je schade uit het feit dat dat de exploitatie-mogelijkheden van jouw foto’s is verminderd. Een andere opdrachtgever zal minder (of geen) interesse hebben in het gebruik van jouw foto als deze al ergens is gepubliceerd. In Nederland kent de rechter gewoonlijk een claim van 200% van de normals prijs toe. Als je dus normaal een foto verkoopt voor € 200, vindt de rechter het doorgaans normaal en acceptabel als je € 400 claimt. Je claim is dus nu € 600.
   Je hebt ook recht op naamsvermelding. Het vermelden van je naam kan namelijk leiden tot nieuwe opdrachten, en die kans ontbreekt dus nu. Ook hierdoor loop je inkomsten mis. Dit bedrag mag ongeveer de helft zijn van de schade die je op de inbreuk claimde, dus een additionele € 300.
   Een publicerende partij mag de foto ook niet verminken. Ze mogen hem niet aansnijden of veranderen. Vaak gebeurt dat wel, en dat tast de integriteit van jouw werk aan. Ook hiervoor kun je een geldbedrag claimen. Hiervoor geldt, afhankelijk van de verminking, een bedrag van 25 tot 50% van de inbreuk, dus een bedrag van € 150 tot € 300. Uitgaand van het laagste bedrag kom je dus op een claim van € 600 + € 300 +  € 150; tesamen € 950. Bij dit bedrag tel je geen BTW op.
   Let op: mocht het tot een rechtszaak komen, dan zal de rechter bewijs willen zien dat de bedragen die je claimt reëel zijn. Dit doe je door facturen te overleggen waarin je dergelijke bedragen voor fotogebruik in rekening brengt. Dus: het is zinloos om duizenden euro’s te claimen als je normaal slechts tientjes in rekening brengt.
6. Schikkingsvoorstel
   Een rechtszaak begin je door een claim bij de rechtbank in te dienen. Het is echter netjes om eerst een schikkingsvoorstel in te dienen. Een schikkingsvoorstel is een brief waarin je stelt dat 1. je jouw foto in hun publicatie of op hun website hebt gevonden (je voegt hiervoor de printscreens bij); 2. stelt dat dit jouw foto is, en dat er dus inbreuk is gepleegd; 3. de omvang van je claim neer legt (€ 950 in ons voorbeeld), en 4. een schikkingsvoorstel doet waar mee zij, als ze positief reageren, een rechtszaak kunnen voorkomen. Een schikkingsvoorstel is een gedeelte van het bedrag van de totale claim. Als de totale claim € 950 is zoals in ons voorbeeld, dan kun je een schikking voorstellen voor de helft of 2/3de van dat bedrag. Je zegt daarmee in feite: ‘ik heb recht op het hele bedrag, maar ben bereid met u te schikken voor een gedeelte daarvan’.
   Hier is een voorbeeldbrief. In deze brief moet je een aantal dingen invullen. Lees de brief zorgvuldig, en pas hem aan aan jouw situatie. Voeg je screenshots of foto’s uit stap 2 toe. Stuur deze brief per email of post. Soms verstuur ik de brief aangetekend om extra kracht bij te zetten. Probeer de brief aan een specifieke persoon te sturen, en niet aan een algemeen ‘info’ adres.
   Het is belangrijk dat jij en de ontvangende partij realizeren dat een schikkingsvoorstel iets heel anders is als het aankopen van gebruiksrecht. Eis dus altijd dat de publicatie van jouw foto wordt stopgezet — ook als men positief op het schikkingsvoorstel in gaat. De inbreukplegende partij mag uiteraard met jou onderhandelen over gebruik van de foto, maar dat staat op zich los van de kosten voor het inbreuk.
7. De onvermijdelijke excuses en smoezen
   

   Mijn mantra, geleend van Brené Brown: Don’t puff up, don’t back down — stand your sacred ground

   Bereid je voor op een negatieve reactie en allerlei smoezen. Het is heel begrijpelijk dat mensen in eerste instantie in de verdediging gaan. Een schikkingsvoorstel komt meestal rauw op hun dak. Natuurlijk zoeken ze eerst naar excuses en uitvluchten. Bereid je hierop voor. Laat je er niet door afschrikken of in de verdediging drukken.Bepaal je eigen houding. Het doel hier is om het conflict op te lossen. Je hebt recht op de volle claim, maar bent bereid bij betaling van een gedeelte van de claim af te zien van verdere juridische stappen. Je probeert er ‘op een goede manier uit te komen’. Houdt de sfeer positief en vriendelijk — ook als je van binnen kookt.
   Wellicht dat je je afvraagt hoe je met alle excuses en smoezen moet omgaan. Ik heb eerder een hele lijst — met te juiste tegenreactie — online gezet. Doe hier je voordeel mee.
   Wees je ervan bewust dat steeds meer bedrijven gewoon een potje geld reserveren voor ‘als er weer een lastige fotograaf langskomt’. De eerste reactie is dan negatief en afwijzend; liever geven ze je natuurlijk geen geld. Maar laat je niet in de war brengen door deze poging je af te poeieren: houdt beslist doch vriendelijk voet bij stuk. Mijn ervaring is dat als jij rustig en beslist blijft, de betaling vaak snel genoeg volgt.
8. Rechtszaak
   Hopelijk beseft de inbreukpleger dat betaling van je claim en verwijdering van je beelden de beste weg is. In mijn ervaring is dat in de meeste gevallen zo. Maar in een enkel geval zal de inbreukpleger niet op je voorstel in gaan. Dan kun je een rechtszaak
   Dit kun je zelf doen, maar persoonlijk zou ik altijd een advocaat inschakelen. Je staat in je recht, maar ook daadwerkelijk je recht krijgen is een tweede. Mijn voorstel is dat je een advocaat in de arm neemt die gespecialiseerd is in auteursrecht. Onderaan dit artikel geef ik twee namen.
   Als je aangesloten bent bij de DuPho kun je gebruik maken van hun juridische dienst. Dit heb ik regelmatig gedaan, en mijn ervaringen zijn redelijk tot zeer positief.

Er is iets dat je zeker moet weten in dit proces: binnen het auteursrecht heeft de rechter de mogelijkheid om jouw juridische kosten volledig te verhalen op de inbreukpleger. Dat betekent dat ook de kosten van jouw rechtsbijstand (lees: de advocaat) door de inbreukpleger betaald zullen moeten worden. Dat kan nogal oplopen! Een beetje advocaat rekent een aardig uurtarief, en zo kan de foto van € 200 uit ons voorbeeld de inbreukpleger zo maar ruim € 3000 kosten kosten als de rechter de claim toekent: € 950 voor de inbreuk, gebrek aan naamsvermelding en verminking — en € 2000 advocaatskosten. Reden te meer voor de inbreukpleger om te begrijpen dat jouw schikkingsvoorstel uit stap 6 zo gek niet was.

Ik begrijp dat de gedachte van een gang naar de rechter intimiderend is. Zelf heb ik vorig jaar die stap wel genomen, en het proces was ongelofelijk gemakkelijk. Mijn advocaat heeft mijn belangen behartigd, en het hele proces is electronisch gegaan. Ik heb zelf nooit de binnenkant van de rechtszaal hoeven zien. In deze blog beschrijf ik dat proces.

Adressen:

DuPho – Dutch Photographers
Branche vereniging van Nederlandse Professionele Fotografen
www.dupho.nl

Charlotte’s Law
http://www.charlotteslaw.nl/

Advocatenkantoor I-EE
Specialisten in intellectueel eigendomsrecht
http://i-ee.nl/

Andere informatie over auteursrechtschending

Ik blog regelmatig over auteursrecht. Hier zijn nog een aantal blogs die je wellicht verder helpen:

• Mag ik die foto gebruiken?
• Zo serieus neemt de professionele fotograaf inbreuk op zijn auteursrecht
• Een typisch telefoontje over inbreuk op auteursrecht
• Smoezen en excuses van inbreukplegers
• Ik win mijn eerste rechtszaak over auteursrecht
• Snel gestolen foto’s terugvinden op het internet

Disclaimer

Belangrijke opmerking: ik ben fotograaf en geen juridisch specialist. Ik bied je mijn inzichten in een poging je op weg te helpen. Maar ik weet niet alles en zie ook dat dingen regelmatig veranderen. Je kunt dus aan dit artikel en aan mijn adviezen geen rechten ontlenen. Check alles zelf na en raadpleeg indien nodig een professional!